Từ năm 2009, làng cổ Phước Tích (Phong Hòa, Phong Điền, Thừa Thiên Huế) đã được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản Kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia với vai trò chủ đạo của hệ thống nhà rường có tuổi đời hàng trăm năm. Tuy nhiên, làm thế nào để bảo tồn và phát huy giá trị của di sản nhà rường đang trở thành mối quan tâm hàng đầu của cả người dân và chính quyền địa phương.
Di sản nhà rường truyền thống
Với diện tích chỉ khoảng 1.2 km2, nhưng làng cổ Phước Tích còn lưu giữ đến 30 ngôi nhà rường với tuổi đời hàng trăm năm, trong đó có 24 ngôi nhà ở và 6 nhà thờ họ. Nhà rường ở Phước Tích phổ biến là loại hình ba gian hai chái. Ngoài ra là kiểu kiến trúc một gian hai chái, còn gọi là nhà vuông, nhà bánh ú hay phương đình cũng là không gian cư trú quen thuộc, đồng thời, cũng được biết đến với chức năng là những ngôi nhà thờ họ.
Cuối thế kỷ XX, do xu thế và nhu cầu của thị trường, nghề gốm đất nung truyền thống của người dân làng cổ Phước Tích đi vào ngõ cụt. Mất nghề, lại vốn là ngôi làng không có đất ruộng, người dân Phước Tích bắt đầu ly hương đến các thành phố lớn làm ăn sinh sống, đặc biệt là lớp thanh niên trai tráng. Từ đó, chủ nhân của những ngôi nhà rường truyền thống nơi đây chỉ còn là người già. Sự thiếu hơi ấm con người, cộng với thời gian, mối mọt... tàn phá, khiến nhiều nhà rường Phước Tích đang trong tình trạng xuống cấp.
Cuối năm 2012, ngôi nhà rường ba gian hai chái của gia đình ông Trương Duy Thanh may mắn được trùng tu bởi sự tài trợ của dự án “Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa làng và phát triển du lịch”, thuộc Chương trình Hợp tác song phương Việt Nam - Wallonie/Bruxelles tài trợ kinh phí, dưới sự chủ trì của Phân viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam tại Huế. Tuy nhiên, không phải gia đình nào cũng may mắn như vậy. Để bảo tồn nhà rường ở làng cổ Phước Tích một cách bền vững và hiệu quả, thiết nghĩ cần phải có những giải pháp mang tính lâu dài.
Phát triển du lịch gắn với bảo tồn
Hiện nay, làng cổ Phước Tích đã trở thành điểm du lịch nổi tiếng của Huế. Hoạt động du lịch đã được định hình, những chuyến thăm quan nhà rường, thưởng thức đặc sản địa phương trong không gian nhà rường cổ kính, thăm các di tích văn hóa lịch sử như Lò Gốm cổ, di tích văn hóa Chăm, du lịch Homestay... đang khởi sắc.
Tuy nhiên, hoạt động du lịch làng cổ Phước Tích hiện nay vẫn mang tính tự phát là chủ yếu. Người dân địa phương, đặc biệt là chủ nhân những ngôi nhà cổ chưa thực sự hưởng lợi từ hoạt động khai thác du lịch. Một quy chế cụ thể, chi tiết cần sớm được đề ra và thông qua, như bán vé tham quan; vai trò, trách nhiệm của ban quản lý, trách nhiệm và quyền lợi của người dân. Một khi người dân được hưởng lợi trực tiếp từ du lịch, họ sẽ tái đầu tư chăm sóc, tu bổ ngôi nhà rường của mình để có thể tham gia hoạt động du lịch một cách lâu dài, bền vững.
Có thể thấy, nhà rường là di sản quan trọng đối với người dân làng cổ Phước Tích, vì vậy họ luôn quan tâm, bảo quản, tôn tạo mỗi khi chúng xuống cấp. Tuy nhiên, trong điều kiện hiện nay, không phải gia chủ nào cũng có đủ khả năng để thực hiện được công việc này. Bên cạnh những chương trình, dự án đầu tư hỗ trợ của các tổ chức trong và ngoài nước, vai trò của người dân - chủ nhân của những ngôi nhà rường cần phải được đề cao hơn nữa tính tự chủ, sáng tạo trong hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị của di sản nhà rường làng cổ Phước Tích mà vẫn tuân thủ những quy định mang tính pháp lý với Di sản cấp quốc gia.
TTXT du lịch Huế