Khu di tích Phủ Dầy - Nam Định

Khu di tích Phủ Dầy (còn ghi là Phủ Dày, Phủ Giày, Phủ Giầy) thuộc xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Đây là một quần thể kiến trúc tín ngưỡng có giá trị cao về mặt nghệ thuật, gắn liền với việc thờ phụng bà Chúa Liễu Hạnh - một trong “tứ bất tử” được dân gian kính cẩn suy tôn.

- Quần thể di tích Phủ Dầy còn được xem như “cái nôi”, và là trung tâm thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, gồm: Thiên phủ (miền trời) - Nhạc phủ (miền rừng núi) - Thoải phủ (miền sông nước). Đứng đầu mỗi phủ là một vị Thánh Mẫu gồm: Mẫu Thượng Thiên (Mẫu Đệ Nhất) cai quản bầu trời, Mẫu Thượng Ngàn (Mẫu Đệ Nhị) trông coi miền rừng núi, và Mẫu Thoải (Mẫu Đệ Tam) trông coi miền sông nước.


Kiến trúc Phủ Dầy Nam Định

Nổi bật trong quần thể hơn 20 di tích, là 3 công trình kiến trúc có từ cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20. Phủ Tiên Hương (phủ chính) là một kiến trúc đẹp, xây dựng từ thời Lê Cảnh Trị (1663 - 1671) và đã qua nhiều lần trùng tu. Toàn phủ gồm 19 tòa với 81 gian lớn nhỏ, mặt quay về phía tây nam nhìn về dãy núi Tiên Hương. Trước có sân rộng, gồm: một hồ bán nguyệt với lan can thấp, có bình phong và hai cầu vượt đều bằng đá chạm khắc hình rồng tinh xảo; cùng 3 tòa nhà 2 tầng tách mái, bố trí theo hàng ngang gọi là Phượng Du - nơi đón khách hành hương.

- Trong Phủ Tiên Hương của khu đền mẫu Phủ Dầy có 4 cung thờ gồm: đệ nhất, đệ nhị, đệ tam, đệ tứ. Các cung đều được chạm khắc tinh vi, thể hiện đủ các mảng đề tài: rồng, phượng, hổ... Chính cung (đệ nhất) có một khám thờ được khảm trai rất công phu, đây chính là nơi đặt 5 pho tượng có giá trị mỹ thuật cao từ thế kỷ thứ 19.

Phủ Vân Cát được xây dựng trên khu đất rộng gần 1ha, gồm 7 tòa với 30 gian lớn nhỏ. Phía trước có cửa ngọ môn 5 gác lầu. Phía ngoài có hồ bán nguyệt, giữa hồ là nhà thủy lâu 3 gian và mái cong. Trong Phủ Vân Cát Nam Định cũng có 4 cung thờ, cung chính thờ bà chúa Liễu, bên trái thờ Phật, bên phải thờ Lý Nam Đế.

Lăng Bà Chúa Liễu được xây dựng vào năm 1938, kết cấu bằng đá xanh, chạm trổ đẹp. Cửa vào lăng theo hướng đông tây, nam bắc. Các cửa đều có trụ cổng được đắp hình bông sen. Giữa lăng là ngôi mộ khối bát giác, mỗi cạnh chừng 1m. Toàn lăng Bà Chúa Liễu Nam Định có 60 búp sen hồng trông xa như một hồ sen cạn.


Lễ hội Phủ Dầy Nam Định

Hàng năm vào thượng tuần tháng 3 âm lịch (chính hội là 3/3) du khách thập phương lại nô nức hành hương về dự lễ hội, tỏ lòng biết ơn Đức Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Cùng thời điểm này, nhiều lễ hội khác ở Việt Nam cũng thờ bà Chúa Liễu Hạnh, nhưng long trọng và đông đảo nhất vẫn là lễ hội Phủ Dầy, Vụ Bản, Nam Định.

Lễ hội Phủ Dầy ở Nam Định là sự đan xen, hòa quyện giữa những nghi thức trang trọng và những hoạt động văn hóa dân gian đặc sắc. Tiêu biểu là nghi lễ rước Thánh Mẫu từ Phủ Tiên Hương lên chùa Gôi, với đám rước kéo dài rồng rắn, có đội ngũ nhạc, có phường bát âm... diễu hành đến đâu sôi nổi đến đó.

- Tiếp đến là hội hoa trượng (kéo chữ) là nét độc đáo của lễ hội gắn với sự tích Phủ Dầy. Mỗi lần xếp chữ cần khoảng 100 phu cờ, mặc đồng phục, mỗi người cầm gậy dài 2 mét. Người điều khiển gọi là tổng cờ. Khi vào cuộc chủ lễ xin Mẫu “ra chữ”, sau đó theo nhịp trống chiêng rộn rã xếp thành những dòng chữ nho ý nghĩa.

Trong dịp lễ hội, du khách còn được xem rước thỉnh kinh, rước kiệu bát cống long đình, xem múa rồng hội trên núi Tiên Hương... Và khi màn đêm buông xuống, du khách sẽ được đắm mình trong những điệu Chầu Văn tha thiết, cùng ngắm những đèn trời được thả lung linh, gửi gắm những lời cầu chúc đầu xuân.


Với những giá trị đặc biệt, Phủ Dầy đã được xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa quốc gia. “Nghi lễ Chầu văn của người Việt” và “Lễ hội Phủ Dầy” được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, “Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.