Làng cây cảnh Vị Khê - Nam Định

Làng cây cảnh Vị Khê nằm ven sông Hồng (Điền Xá, Nam Trực, Nam Định) là một làng nghề truyền thống đã có tuổi đời hơn 800 năm và được mệnh danh là đất tổ của nghề trồng hoa, cây cảnh ở Việt Nam. Nơi đây nổi danh với cây cảnh, cây thế, bonsai... được uốn tỉa chăm sóc công phu thành các dáng, thế, đầy nghệ thuật và đẹp mắt.


Lịch sử Làng cây cảnh Vị Khê

Theo ngọc phả ở đình làng Vị Khê, nghề trồng hoa và cây cảnh nơi đây có từ thế kỷ XIII (1211) do một vị quan nhà Lý là Tô Trung Tự truyền dạy. Trên hai cột ngoài cổng đình là đôi câu đối: Tài thụ, chủng hoa, Tô tướng thủy - Nguyễn trang, Vỵ xã, hiệu chi tiên (Tạm dịch: Trồng cây, ươm hoa là nghề do tướng công họ Tô khởi đầu - Trang ấp họ Nguyễn ở thôn Vỵ là tên gọi thuở trước).

- Năm 1211, khi ông đến Nguyễn Gia Trang (nay là thôn Vị Khê) và thấy nơi đây là vùng đất đẹp, ruộng đồng màu mỡ, dân cư thuần phác, ông đã cho lập hành cung làm nơi đi lại. Tại đây, ngoài việc khuyến khích mở rộng nghề nông, ông còn dạy dân địa phương trồng hoa, trồng cây cảnh để làm kế sinh sống lâu dài.

- Đến thời nhà Trần lên ngôi vào năm 1225, cung Tức Mặc được xây dựng thành Trung tâm chính trị - văn hóa lớn thứ hai sau Thăng Long. Lúc bấy giờ, làng cây cảnh Vị Khê có điều kiện phát triển mạnh mẽ để phục vụ cho nhu cầu của cung đình, và tiếp tục đà phát triển đến thế kỷ XV.

- Từ năm 1975, cây thế và cây cảnh nghệ thuật của Vị Khê đã trở nên nổi tiếng, và thực sự trở thành “đặc sản” từ những năm 1990 khi đất nước bước vào thời kỳ đổi mới. Và đến nay, nghề trồng hoa, uốn tỉa cây cảnh Vị Khê đã phát triển thành thương hiệu thế mạnh của địa phương.

Ngoài văn tự, bia đá, còn có đôi sanh thế Trực 15 tán khoảng 300 tuổi, được trồng ở trụ sở UBND xã Điền Xá gắn liền với chuyện năm 1924, cụ Nguyễn Việt Lã đã gánh "của gia bảo" vào Huế thi Hội hoa xuân và đoạt giải cao, mang vinh hiển về cho làng nghề cây cảnh Vị Khê.


Nghệ thuật hoa - cây cảnh Vị Khê

Vị Khê là quê hương của nhiều giống hoa như bạch đào, phong lan, địa lan, bạch trà, hồng trà, đỗ quyên, hải đường… cùng hàng trăm các giống hoa khác như thược dược, lay ơn, đồng tiền... Đặc biệt là hoa Ngâu dùng làm hương liệu ướp chè được trồng rất nhiều, nên ở đây không chỉ có vườn ngâu mà còn hàng rào bằng ngâu, những bờ đậu ngâu, những vòm cổng bằng ngâu xanh biếc.

Đến làng cây cảnh Vị Khê, nhiều người thưởng lãm còn trầm trồ trước sự khéo léo của các nghệ nhân khi uốn tỉa ra những khuôn hình chim thú, Chùa Một Cột, Khuê Văn Các, Tháp Phổ Minh... một cách tài tình như chính thiên nhiên khởi tạo. Vị Khê còn có đa dạng các loài cây cảnh như: đa, sung, lộc vừng, sanh, si, cau Vua, vạn tuế, tùng La Hán... với nhiều thế cây phong phú như: long thăng, long giáng, hạc lập, trực siêu, thế huyền, thế song phục, huynh đệ, mẫu tử tương thân, phụ tử tương tùy...

- Và được nghe các nghệ nhân Vị Khê giới thiệu về từng thế cây, mới thấy sức sống của từng loài và ẩn chứa trong đó là những triết lý sâu sắc của ông cha thuở trước... chuộng sự thanh cao (hạc lập), cương trực (trực siêu) cùng nếp sống gia đình hòa thuận, với tình cảm mẹ con ôm ấp thân thương (mẫu tử tương thân), với sự dìu dắt của người cha đối với con trai đang rụt rè dấn bước trên đường đời chông gai (phụ tử tương tùy)... luôn hướng đến các giá trị chân - thiện - mỹ trong cuộc sống.

- Đối với cây thế Trực, phù hợp với những gia đình có cách sống trung thực, có trước, có sau. Bộ tứ Quý là cầu mong cuộc sống 4 mùa đều ấm no đầy đủ. Bộ ngũ Phúc mong muốn gia đình có phúc hậu, có đức độ và con cháu thành đạt. Bộ huynh đệ đồng khoa là gia đình vinh hiển... Và để thổi hồn vào thế cây, những nghệ nhân ở Làng cây cảnh Vị Khê phải dốc tâm huyết với sự tỉ mỉ, kiên trì, uốn tỉa tạo dáng cho từng chồi, từng nhánh, có khi phải mất nhiều năm mới hình thành một thế cây đẹp.


Lễ hội hoa - cây cảnh Vị Khê

Hàng năm, từ ngày 12 đến 16 tháng Giêng âm lịch, Lễ hội hoa - cây cảnh Vị Khê được tổ chức tại đình làng, để tri ân công đức Tổ làng nghề, và là dịp để các nghệ nhân giao lưu học hỏi, trưng bày những tác phẩm đẹp, tìm kiếm cơ hội hợp tác, và giới thiệu nghề truyền thống đến du khách thập phương.

- Lễ hội gồm hai phần là phần lễ và phần hội. Phần lễ gồm các nghi lễ: tế nam quan, tế nữ quan, rước hoa - cây cảnh tiêu biểu về đình làng, dâng hương ông tổ làng nghề. Phần hội gồm các hoạt động: trưng bày những loài hoa quý, những cây cảnh độc đáo, biểu diễn văn nghệ và các trò chơi dân gian như: cờ người, cờ tướng, tổ tôm điếm, chọi gà, kéo co… Đặc biệt, tại lễ hội còn tổ chức cuộc thi tay nghề tạo thế cây cảnh, thi hoa - cây cảnh đẹp cuốn hút người xem.

Đến thăm Làng cây cảnh Vị Khê dịp này, hay vào những ngày cuối năm, từ trên bờ đê nhìn xuống làng, du khách sẽ thấy không gian Vị Khê bát ngát với những vườn hoa sắc thắm, cây cảnh, cây thế, bonsai chen nhau nối liền từ trong làng ra tới tận chân đê, cả phía bờ sông cũng được tô điểm bởi những thảm hoa rực rỡ... Đặc biệt là các loài hoa nghinh xuân như mai hồng, mai vàng, trà my, đào bích, đào phai... đang vào mùa khoe sắc dưới nắng xuân.