Người Hà Nhì Đen và nhà trình tường cổ tích - Y Tý

Y Tý không chỉ mê hoặc với thung lũng trên mây và những thửa ruộng bậc thang kỳ vĩ, mà còn cuốn hút bởi bản sắc của người Hà Nhì Đen, một trong những dân tộc thiểu số ít người nhất ở Việt Nam.

Y Tý có 16 thôn, bản. Trong đó, thôn Lao Chải chỉ cách trung tâm xã 1km, là nơi tập trung người Hà Nhì Đen đông nhất với 76 hộ dân. Nơi đây quyến rũ với vẻ đẹp mộc mạc, xưa cũ của những ngôi nhà trình tường mái xanh rêu ẩn hiện trong sương trắng, ngỡ như ngôi làng cổ tích.


Đôi nét về người Hà Nhì Đen :

Do cư trú trên vùng núi đá có độ cao trên 2.000m, quanh năm sương phủ, giá rét nên cuộc sống của người Hà Nhì Đen còn nhiều khó khăn, thiếu thốn. Nhưng với họ, sống trên cao để được gần trời.

Người Hà Nhì Đen có truyền thống khai khẩn ruộng bậc thang và đào mương, đắp đập lấy nước. Bên cạnh đó, chăn nuôi phát triển và các nghề thủ công như đan lát, dệt vải cũng rất phổ biến. Trang phục truyền thống có màu chàm đen.

- Quần áo của đàn ông Hà Nhì Đen thường chỉ có một màu, cúc cài trước ngực đơn giản.

- Y phục của phụ nữ cầu kỳ hơn với áo cổ tròn được thêu hoa văn nổi, phần cuối vạt trước, phần sau cắt lượn hình tam giác cân. Đặc biệt, phụ nữ Hà Nhì Đen rất chú ý đến việc điểm trang cho mái tóc. Họ đội trên đầu một cuộn tóc giả to màu đen bóng giống như tóc thật, được bện bằng những sợi tách ra từ vỏ cây trong rừng, và nhuộm bằng thuốc nhuộm chế biến từ các loại cây cỏ ngoài tự nhiên. Hoặc họ đội mũ vải được trang trí các đồng xu nhôm, các hình quả bông được làm từ chỉ nhiều màu, vừa làm đẹp, vừa trừ tà ma.

- Khi đi hái rau rừng hoặc lấy củi, phụ nữ Hà Nhì Đen thường đeo gùi với một sợi dây quàng trên trán, được tết bằng lông đuôi ngựa.

Ngoài ra, trong bữa ăn của người Hà Nhì Đen, thức ăn được dọn ra trên mâm "Hà Chì", một loại mâm truyền thống được đan từ cây trúc, vầu và cây mây.


Nhà trình tường của người Hà Nhì Đen :

Lao Chải cũng là thôn có tính thống nhất về mặt kiến trúc bởi các ngôi nhà trình tường trong thôn đều giống nhau từ hình thức, kết cấu, không gian sử dụng và cả cách bài trí trong nhà.

- Nhà trình tường không có hiên, chia hai vòng trong và ngoài, khung dáng hình vuông.

- Mái nhà có dốc ngắn, gồm 4 mái, lợp bằng cỏ gianh.

- Móng nhà trình tường nằm ngay trên đất bằng, được đặt bằng các loại đá núi.

- Kết cấu quan trọng nhất là tường nhà, được đắp dày từ 40 - 45cm, trong lõi có xếp đá cỡ nắm tay, cao khoảng 4 - 5m, giúp cho người Hà Nhì Đen giữ ấm tốt, thể hiện sự thích ứng với thời tiết lạnh giá ở cao nguyên Y Tý. Mặt tường bên trong và bên ngoài đều được mài nhẵn mịn.
 
- Giữa ngôi nhà là một cửa ra vào chính, và một cửa phụ ở đầu hồi bên trái hoặc bên phải để ra phía sau. Thêm một hai cửa nhỏ để thông gió, nhìn xa như lổ tò vò.

- Sau cửa là bếp và giường ngủ. Diện tích mỗi ngôi nhà trình tường dao động từ 65 - 80m2.

Người Hà Nhì Đen rất chăm chút cho ngôi nhà trình tường của mình, cốt để vững chải trước thời tiết khắc nghiệt, nên thời gian dựng nhà có khi mất hàng tháng trời. Thời điểm để xây nhà hay tu sửa là thường sau mỗi vụ mùa.


Những ngôi nhà trình tường độc đáo trông như những cây nấm khổng lồ mọc bên sườn núi, cùng bản sắc văn hóa đậm đà của người Hà Nhì Đen đã tạo thêm sức hút cho vùng biên Y Tý xa xôi.