Vườn quốc gia Xuân Thủy nằm ở phía nam cửa sông Ba Lạt, nơi sông Hồng đổ ra biển, rất lợi thế cho việc phát triển kinh tế với nhiều nghề: nuôi ngao, nuôi tôm, nuôi ong lấy mật, trồng nấm, khai thác rau câu... Đặc biệt, sản lượng nuôi ngao ở đây được xếp loại hàng đầu cả nước. Với mục đích tạo điều kiện thuận lợi cho người dân gắn bó với nghề nuôi ngao tạo sinh kế bền vững, Vườn quốc gia Xuân Thủy và chính quyền địa phương đã kết hợp với cộng đồng nuôi ngao quảng canh ở khu vực thực hiện cơ chế “đồng quản lý và chia sẻ lợi ích”.
Theo số liệu thống kê năm 2014, riêng tại phân khu phục hồi sinh thái Cồn Lu thuộc vùng lõi của Vườn quốc gia Xuân Thủy đang có 347 vây (lô, đầm) nuôi ngao quảng canh với tổng diện tích là 1.101,3ha, ước tính có khoảng 237 chủ vây đại diện cho 400-500 nhà đầu tư đang nuôi ngao tại khu vực này. Sản lượng ngao nhiều năm qua luôn giữ vững ổn định từ 10-12 nghìn tấn và đem lại nguồn thu hằng năm ước tính từ 150-200 tỷ đồng cho người dân trong khu vực.
Tuy nhiên do việc quản lý địa giới hành chính của 5 xã vùng đệm: Giao Thiện, Giao An, Giao Hải, Giao Lạc, Giao Xuân đối với khu vực Cồn Lu, và người dân tự phát nuôi ngao quảng canh đã tồn tại từ trước khi thành lập Vườn quốc gia Xuân Thủy nên việc quản lý chưa được triệt để. Chính vì vậy, Vườn đã xây dựng mô hình đồng quản lý, chia sẻ lợi ích và đã được UBND tỉnh phê duyệt, chính thức khởi động từ năm 2015. Với mô hình này các bên tham gia thực hiện gồm Vườn, chính quyền (xã, huyện) và cộng đồng địa phương.
Vườn quốc gia Xuân Thủy được huyện Giao Thủy ủy quyền triển khai ký hợp đồng chia sẻ lợi ích thông qua việc cho phép các đối tượng trong cộng đồng sử dụng đất mặt nước để nuôi ngao quảng canh; đồng thời thu tiền chi trả dịch vụ môi trường rừng theo thỏa thuận. Tổng số tiền thu được từ 2-3 tỷ đồng/năm tùy vào tình hình giá cả và sản lượng ngao thu hoạch, được sử dụng chi cho công tác quản lý khu nuôi ngao quảng canh, bảo tồn thiên nhiên và phát triển cộng đồng quỹ phúc lợi của UBND các xã vùng đệm tham gia đề án. Dự án đồng quản lý và chia sẻ lợi ích cộng đồng này đã được Bộ TNMT ủng hộ và đánh giá là giải pháp khắc phục trở ngại nhằm tăng cường hiệu quả quản lý các khu bảo tồn thiên nhiên ở Việt Nam.
Tuy nhiên quá trình thực hiện dự án cũng phát sinh không ít những khó khăn do sự đan xen chồng chéo các lợi ích kinh tế. Đề án thí điểm này được xây dựng trên cơ sở hoạt động nuôi ngao đã có từ trước khi thành lập Vườn quốc gia Xuân Thủy và đang tiếp diễn từ khi thành lập đến nay mà chưa được quản lý cụ thể, cộng với lợi ích kinh tế từ nuôi ngao đem lại lên đến hàng trăm tỷ đồng mỗi năm đã khiến việc thay đổi sang một cơ chế quản lý mới, nhằm hướng nguồn lực nhiều hơn vào bảo tồn thiên nhiên bền vững chưa được hưởng ứng tích cực.
Để khắc phục những khó khăn trên, lãnh đạo Vườn quốc gia Xuân Thủy đã phối hợp cùng UBND các xã vùng đệm, UBND huyện Giao Thủy tính toán mức đóng góp của người nuôi ngao ở mức hợp lý, thay đổi tỷ lệ phân chia nguồn tài chính thu được cho các mục tiêu một cách hài hòa; thay đổi cách quản lý từ nguồn thu ngân sách xã, huyện sang nguồn thu cho quỹ bảo vệ và phát triển rừng. Đến nay Dự án đã được thực thi, có những quy định chặt chẽ trong việc quản lý, thiết lập hành lang pháp lý và mức thu thuế theo quy định đối với các hoạt động nuôi ngao. Người dân trực tiếp tham gia dự án cũng rất phấn khởi khi từ năm 2015 chính thức có cơ chế đồng quản lý tạo điều kiện thuận lợi để họ yên tâm sản xuất.
Với phương thức quản lý mới theo cơ chế “Đồng quản lý và chia sẻ lợi ích” sinh kế nuôi ngao quảng canh ở khu vực Vườn quốc gia Xuân Thủy đã được thực hiện một cách hợp pháp và hài hòa giữa yêu cầu bảo tồn và phát triển. Để nghề nuôi ngao ngày càng phát triển, năm 2016, Vườn sẽ tiếp tục duy trì thực hiện tốt dự án, tư vấn kỹ thuật cho người nuôi ngao. Bên cạnh đó, Vườn cũng bắt đầu triển khai mô hình khu bảo tồn ngao bản địa, tạo điều kiện cho người nuôi ngao gắn bó bền chặt hơn với nghề.
TTXT du lịch Nam Định