Thành Hoàng Đế - Bình Định

Thành cổ Hoàng Đế từng là kinh đô của hai triều đại, trong hai giai đoạn lịch sử cách nhau hơn 300 năm, và là kinh đô xa nhất của người Việt về phương Nam, thuộc địa phận xã Nhơn Hậu và phường Đập Đá, thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định. Nơi đây được ví như một quyển sách cổ ghi lại những dòng lịch sử giá trị


Lịch sử Thành Hoàng Đế Bình Định

Xưa kia là Kinh Thành Đồ Bàn, được xây dựng dưới triều đại vua Yangpuku Vijaya vào cuối thế kỷ 10, và là kinh đô cuối cùng của vương quốc Chămpa từ thế kỷ 11 đến thế kỷ 15. Đến năm 1775, thành được triều đại Tây Sơn xây dựng lại, mở rộng về phía đông 15 dặm, và được chính thức gọi tên là Thành Hoàng Đế từ năm 1778.

Thành trải qua những trận đánh giữa nhà Tây Sơn và nhà Nguyễn, trong đó có trận bao vây thành của hai tướng Tây Sơn là Trần Quang Diệu, Võ Văn Dũng với tướng Võ Tánh nhà Nguyễn vào 1801. Biết không cầm cự được với quân Tây Sơn, Võ Tánh đã tự thiêu còn quan văn Ngô Tùng Châu uống thuốc độc tự vẫn.

- Sau khi triều đại Tây Sơn sụp đổ vào năm 1802, cấu trúc Thành Hoàng Đế đã bị nhà Nguyễn gần như san phẳng. Ngay trên mặt bằng của điện Bát Giác, nơi Vua Thái Đức thiết triều, Nguyễn Ánh đã xây lăng mộ và lầu Bát Giác thờ tướng bại trận Võ Tánh và Ngô Tùng Châu.

Đến năm 1982, khu di tích Thành Hoàng Đế ở Bình Định đã được xếp hạng di tích lịch sử quốc gia.


Kiến trúc Thành Hoàng Đế Bình Định

Thành tọa lạc trên vùng đất có địa thế phòng vệ vững chắc bằng hệ thống sông ngòi, núi, đồi, gò tự nhiên và nhân tạo bao bọc xung quanh. Kiến trúc thành mang đậm dấu ấn Chămpa với 3 vòng thành kiên cố là: Thành Ngoại, Thành Nội và Tử Cấm Thành.

- Thành Ngoại nằm ngoài cùng, hình chữ nhật, có chu vi 7400m. Chân thành rộng hơn 10m, tường thành cao trên 6m và mặt thành rộng trên 4m. Thành mở 5 cửa, trong đó tường thành phía nam mở 2 cửa là cửa Vệ và cửa Tân Khai. Ba tường thành còn lại thì mở 1 cửa. Tường thành được đắp bằng đất, phía trong và ngoài bó đá ong.

- Thành Nội có tên là Hoàng Thành, được xây chếch về hướng tây nam của Thành Ngoại. Thành Nội hình chữ nhật với chu vi 1600m, chân thành rộng từ 7-9m. Tường thành cũng được đắp bằng đất và bó đá ong hai mặt. Thành Nội mở 3 cửa, trong đó cửa Tiền ở chính giữa tường thành phía nam, nhìn thẳng ra cửa Vệ của Thành Ngoại.

- Tử Cấm Thành nằm ở trung tâm Thành Hoàng Đế tỉnh Bình Định, là vòng thành trong cùng, hình chữ nhật, chu vi gần 600m. Tường thành cao 1.8m, riêng góc đông nam cao đến trên 3m, mặt thành rộng khoảng 1,5m. Thành có 4 cửa mở ra 4 hướng, trong đó cửa ở hướng nam là cửa chính với tên gọi là cửa Nam Lâu hay cửa Quyển Bồng.


Du lịch Thành Hoàng Đế Bình Định

Theo lối vào tham quan Thành Hoàng Đế, đón du khách là hai chú voi bằng đá rêu phong đứng cách nhau hơn 20m, một hướng về phía đông, một hướng về phía tây. Đó là dấu tích Thành cổ Đồ Bàn của vương quốc Chămpa được vua Thái Đức Nguyễn Nhạc giữ lại khi xây dựng thành. Qua tiếp cổng thành, trong sân có những tượng lân đá rất sinh động. Vào đến khu vực Tử Cấm Thành, du khách sẽ có dịp chiêm ngưỡng một số di tích còn sót lại cho đến ngày nay như lầu Bát Giác, hòn Giả Sơn...

- Phân bố đăng đối hai bên lầu Bát Giác là 2 hồ hình bán nguyệt đã được nạo vét, trả lại nguyên vẹn hình dạng một hồ tắm xưa với đường kính dài 17m, sâu 1,6m. Vách hồ là những tảng đá ong nâu xếp chồng lên nhau, được kết dính bằng đất sét một cách khéo léo và đẹp mắt.

- Cách hồ khoảng 50m là một giếng cổ hình lá đề, có thể nước hồ tắm được lấy từ giếng này nhưng qua thời gian, giếng xưa chỉ còn là một hồ trũng. Ở góc thành còn có một giếng cổ hình vuông, lát đá ong mà đến bây giờ nước vẫn trong xanh dù cho cây cỏ vô tình che lấp.

- Quanh Tử Cấm Thành là không gian rợp mát bóng cây cổ thụ với đủ loại: me, sung, bồ đề, khế…vẫn đứng đó như những lính ngự lâm bảo vệ cấm cung. Thấp thoáng phía sau, du khách có thể nhìn thấy ngọn tháp Cánh Tiên từ thời Chămpa vẫn vươn cao sừng sững...

Khó mà lý giải được vì sao cây me già cỗi vẫn to lớn xanh tốt, cây sung hơn trăm năm tuổi vẫn sai quả, những bức tường thành đá ong cũ nát nhưng vẫn đượm vẻ uy nghi, hay cái giếng vuông vẫn đầy ắp nước... những điều bí ẩn ấy như mời gọi du khách đến khám phá Thành cổ Hoàng Đế Bình Định.