Bản Tả Phìn (Sapa) nằm trong thung lũng có núi non hùng vĩ vây quanh, là nơi sinh sống chủ yếu của cộng đồng người Dao Đỏ. Nơi đây còn lưu giữ rất nhiều phong tục đẹp, đặc biệt là đám cưới người Dao và đôi vòng cầu hôn.
Người thợ khéo
Nhà anh Phàn Giào Vạng (42 tuổi) ở thôn Lủ Khấu là một trong những ngôi nhà xa nhất của xã Tả Phìn, tít trên đỉnh núi. Để lên được nhà anh phải vượt qua nhiều đoạn đường mảnh như sợi chỉ bám chon von trên vách núi. Xa thế, cheo leo thế nhưng nhà anh Vạng luôn có nhiều người Dao bản Tả Phìn hay cách hàng trăm cây số tìm đến nhờ làm vòng để lo chuyện trăm năm.
“Không nhớ đã làm bao nhiêu đôi đâu, nhiều lắm. Tôi biết làm vòng này từ hồi 13 tuổi, đôi vòng đầu tiên làm cho người em họ, đến nay đã 29 năm làm vòng cưới cho người ta rồi. Mỗi khi người Dao bản Tả Phìn và trong khu vực Sapa có con trai lớn đến tuổi lấy vợ đều nhờ tôi làm vòng cả” - anh kể.
Có khách du lịch nghe tiếng anh Vạng ở bản Tả Phìn làm vòng tốt, nhờ đánh một chiếc vòng bạc cho trẻ con. Anh Vạng lắc đầu: “Vòng có đôi như người có cặp. Hai chiếc vòng thì vợ đeo một chiếc, chồng đeo một chiếc. Không làm vòng đơn”. Đối với người Dao, chiếc vòng trên cổ tay đàn ông, đàn bà như “giấy chứng nhận kết hôn” đối với cộng đồng và bản làng. Đôi vòng được đeo trên tay còn khẳng định sự sắt son, chung thủy và hạnh phúc của cặp vợ chồng ấy. Như để minh chứng, anh Vạng và vợ (chị Mảy) cùng chìa ra đôi vòng tay bằng bạc mà hai người đã đeo gần 20 năm nay: “Không chỉ là vòng cầu hôn đâu, đó còn là tình cảm mà chúng tôi gắn kết với nhau nữa đấy”.
Chiếc vòng tay hình tròn khuyết một đoạn, đủ cho người phụ nữ nghiêng chiếc xương cổ tay nho nhỏ để đeo vào, được chạm khắc rất nhiều hoa văn bé xíu: đó là đôi bướm, mắt rồng, con rồng (tín ngưỡng), là chiếc xoáy trên đỉnh đầu, là đôi lông mày lá liễu của người phụ nữ (cái đẹp), là hình chiếc xương của con cá (thực phẩm), là hạt dưa để trồng trên nương, là hạt thóc đang mọc mầm được ủ trong ang (hạt giống)...
“Khi người ta đến đặt đánh vòng đều nói tên để tôi khắc lên đó. Hoa văn của chiếc vòng có thể giống nhau nhưng nhìn vào tên người phía trong đều phân biệt được hết”. Anh Vạng kể rồi mang bộ đồ nghề đánh vòng bạc ra: một chiếc đèn khò, một chiếc gáo nhỏ xíu bằng sắt tây để nấu bạc, một chiếc đục bé tí ti để chạm. Ngoài ra còn bốn thanh bạc lớn chưa được làm thành vòng. “Của mấy đám ở bản Tả Phìn và bản Tả Van (Sapa) họ đặt để cưới vợ cho con nhưng mấy hôm nay bận quá chưa làm được. Để làm được đôi vòng cưới ít nhất phải ba ngày. Làm thủ công nên mất thời gian lắm” - anh nói.
Cầm chiếc đục chạm có lưỡi nhỏ xíu, khẽ chạm lên thanh bạc trắng những nét mảnh như sợi chỉ. Đôi tay thận trọng và tỉ mỉ bởi những hoa văn quá nhỏ nên anh Vạng chỉ có thể làm lúc sáng và trưa, còn chiều muộn thì không đủ ánh sáng.
Vật kết nối
Chị Mảy đã 40 tuổi nhưng đôi má vẫn hồng đào. Chiếc khăn bịt đầu màu đỏ rực kêu lên những tiếng rung reng vui tai. Đó là chiếc khăn chị rất đỗi tự hào, bởi khăn màu đỏ thì phụ nữ người Dao nào ở bản Tả Phìn cũng có, nhưng không phải khăn của ai cũng có những âm thanh vui tai như chiếc khăn của chị Mảy. Tiếng rung reng này được tạo ra bởi những cặp chuông bạc nhỏ xíu bằng hạt ngô mà chồng chị Mảy đã dành cả năm trời tỉ mỉ đúc, chạm khắc, kéo sợi bạc tạo thành.
36 đôi chuông và 36 hào bạc để trang trí được làm từ bạc nguyên chất. Chị Mảy khoe: “Có nhiều khách hỏi mua lắm nhưng tôi không bán”. Riêng 36 đôi chuông này được làm từ 12 đồng bạc trắng, còn đồng tiền xu be bé chính là những đồng hào Đông Dương được lưu hành từ rất lâu mà bà con người dân tộc giữ được. Đối với người phụ nữ Dao Đỏ bản Tả Phìn, chiếc khăn và những tiếng rung reng không chỉ là phong tục mà còn là niềm hãnh diện.
“Chỉ làm khi ông mặt trời rọi nắng xiên qua cửa nhà” - anh Vạng nói. Để làm được quả chuông bé xíu đó, phải qua nhiều công đoạn: dàn đồng bạc thành mảnh mỏng, làm phẳng, đánh bóng, chạm hoa văn, cuối cùng là hàn thành quả cầu và bên trong có một viên bi. “Mỗi ngày tôi chỉ làm được một đôi chuông thôi” - anh Vạng kể.
Anh Lý Quẩy Phin (đội 2, xã Tả Phìn) sang chơi nhà cũng là người có thể làm được vòng đeo tay và chuông đeo khăn. Nhưng “dạo này mình mua được cái xe máy nên chạy xe ôm ngoài Sapa, có khi dẫn khách về thăm bản Tả Phìn luôn nên thôi không làm vòng nữa”. Anh Phin không còn làm vòng nhưng kỹ thuật làm vòng anh học được từ cha thì vẫn không quên. “Mình nhìn bố mà học theo thôi, nhưng mình không làm thì con mình không học theo được. Đến đời cháu mình có khi lại phải đi nhờ người ta đánh vòng cho ấy chứ” - anh dí dỏm nói.
“Đứa con trai người Dao nếu thấy ưng thì bảo cha mẹ đánh một đôi vòng rồi mang đến nhà người con gái. Nếu đứa con gái nhận mà không trả lại thì có nghĩa là nó ưng rồi, còn nếu không ngày hôm sau sẽ mang vòng đi trả. Trả đi trả lại ba lần là người con trai phải hiểu rằng đứa con gái nhất quyết không muốn làm vợ mình” - anh Lý Quẩy Phin kể về vai trò và sứ mệnh của đôi vòng cầu hôn như thế.
Dọc đường ra khỏi nhà anh Vạng, trên con dốc nhỏ, chúng tôi trông thấy đôi vợ chồng người Dao đi uống rượu dưới bản Tả Phìn về. Người chồng say khướt, nằm ngủ ngon lành bên vệ đường. Người vợ ngồi bên cạnh, tranh thủ thêu tấm thổ cẩm, trên cổ tay bà, đôi vòng tay bằng bạc sáng lấp lánh!
TTXT du lịch Sapa