Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tại Đền Mẫu Âu Cơ Phú Thọ ở xã Hiền Lương, huyện Hạ Hòa là một thành tố quan trọng trong hệ thống Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trên vùng Đất Tổ, góp phần làm phong phú và sâu sắc thêm những hình thức tưởng nhớ, tri ân công đức tổ tiên của nhân dân ta.
Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ được biểu hiện và thực hành qua nhiều hình thức, trong đó, tập trung nhất vào việc tổ chức thờ cúng Mẫu Âu Cơ và các con, cháu của Mẫu. Mùng 7 tháng Giêng là ngày lễ chính tại Đền Mẫu Âu Cơ, Hạ Hòa, Phú Thọ. Mở đầu là lễ Đức Thánh Thành hoàng làng, do đội tế nam thực hiện. Ngay sau khi cúng lễ xong, đoàn rước kiệu Thánh từ đình ra Đền Thánh Mẫu Âu Cơ được khởi hành, trong khoảng giờ Thìn (từ 7 giờ đến 9 giờ), đoàn rước tề tựu tại Đền Mẫu Mẹ Âu Cơ. Cuộc tế lễ ở đền được bắt đầu với nghi lễ dâng hương và dâng lễ vật. Tiếp đó là lễ tế của đội tế nữ diễn ra hết sức thiêng liêng. Tất thảy dân làng và người dự hội cùng hướng vào đền, bày tỏ lòng thành kính tưởng nhớ, ngưỡng vọng Thánh Mẫu. Sau đó, người dân Hiền Lương, Hạ Hòa và du khách thập phương về dự hội bắt đầu vào đền làm lễ, văn khấn Đền Mẫu Âu Cơ. Cho đến chiều ngày mồng 9, tháng Giêng sau khi tổ chức cuộc tế nữ, dân làng tổ chức rước kiệu đức Thánh về đình.
Hình tượng Mẹ Tiên là kết tinh của những cốt lõi lịch sử, mang đậm tính nhân văn sâu sắc, là đặc trưng văn hóa thể hiện bản sắc của dân tộc Việt Nam. Chính ý thức tự tôn dân tộc, tình yêu nước nồng nàn, luôn kề vai sát cánh, đoàn kết bên nhau với ý thức cùng chung nguồn cội “đồng bào”, cần cù và sáng tạo trong công cuộc chế ngự thiên nhiên, anh dũng đấu tranh với mọi kẻ thù xâm lược để bảo vệ và xây đắp nên Tổ quốc Việt Nam tươi đẹp của các thế hệ người Việt Nam, đã tạo nên sức sống lâu bền của Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tại Đền Mẫu ở Hiền Lương, Hạ Hòa qua trường kỳ lịch sử. Những giá trị tinh thần được truyền đời qua các sinh hoạt tín ngưỡng này chắc chắn mãi còn tỏa rạng trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam hôm nay và mai sau. Những năm gần đây, được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, sự thành tâm công đức của các tổ chức, cá nhân, Khu di tích Đền Mẫu Âu Cơ Phú Thọ đã từng bước được tôn tạo, tu bổ để ngày thêm khang trang, tương xứng với công ơn của Tổ Mẫu, xứng danh là nơi hội tụ, tìm về cội nguồn của con Lạc, cháu Hồng.
Ngay sau khi được vinh danh Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia, cùng với sự quan tâm của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh, các sở, ngành, đơn vị liên quan và huyện Hạ Hòa, Ban quản lý Khu di tích cùng chính quyền địa phương đã tích cực huy động các nguồn lực khác, với sự đóng góp của nhiều tổ chức, cá nhân, để tiến hành tu bổ, tôn tạo khu di tích và tăng cường cơ sở vật chất cho việc thực hành tín ngưỡng. Việc thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tại Đền Mẫu Âu Cơ Phú Thọ ở Hiền Lương, Hạ Hòa ngày càng được tổ chức có nền nếp hơn, đảm bảo giữ gìn và phát huy tốt nhất những giá trị tốt đẹp của tín ngưỡng. Nhận thức và trách nhiệm của các tổ chức đoàn thể cùng cộng đồng nhân dân Hiền Lương về việc tổ chức thực hành tín ngưỡng, cũng vì thế, ngày càng được nâng cao và được thể hiện sinh động qua việc mọi người cùng chung tay tổ chức hay tham dự thực hành tín ngưỡng thật sự vui tươi, lành mạnh. Nhờ đó, Khu di tích và việc thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tại đền Mẫu ở Hiền Lương, Hạ Hòa đã ngày càng trở thành điểm đến hấp dẫn, trực tiếp góp phần phát triển các hoạt động du lịch - văn hóa của địa phương.
Công tác tuyên truyền, quảng bá giá trị của Khu di tích và Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tại Đền Mẫu Âu Cơ Phú Thọ ở Hiền Lương, Hạ Hòa đã được triển khai khá tích cực và hiệu quả. Cùng với việc biên soạn, xuất bản (và tái bản) tập sách “Khu di tích lịch sử đền Tổ Mẫu Âu Cơ”, Ban quản lý Khu di tích còn thường xuyên phối hợp triển khai việc tuyên truyền, quảng bá giá trị của di tích và tín ngưỡng trên các báo, tạp chí, các đài phát thanh, truyền hình ở trung ương, địa phương. Bên cạnh đó, Ban quản lý Khu di tích còn thường xuyên phối hợp với các trường học trên địa bàn huyện tổ chức đưa nội dung giáo dục về truyền thống lịch sử văn hóa của địa phương, trong đó có nội dung giáo dục về di tích đền Mẫu và Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ vào giáo dục học đường... Những hoạt động đó đã thực sự góp phần quảng bá ngày càng rộng rãi giá trị của khu di tích và tín ngưỡng này trong nhân dân địa phương cùng đồng bào và du khách.
Bà Nguyễn Thị Hồng Thúy - Phó Chủ tịch UBND huyện Hạ Hòa cho biết: “Nhằm phát huy giá trị văn hóa của Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ, huyện Hạ Hòa tiếp tục tổ chức tuyên truyền, quảng bá về bảo tồn và phát huy giá trị “Tín ngường thờ Mẫu Âu Cơ”; chỉ đạo Đảng bộ và chính quyền xã Hiền Lương, Ban Quản lý Khu di tích thường xuyên củng cố thực hiện trao truyền và thực hành nghi lễ, các diễn xướng dân gian liên quan đến Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ đến cộng đồng. Nâng cao vai trò chủ thể của cộng đồng dân làng Hiền Lương trong các hoạt động bảo tồn, quản lý, tổ chức Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ: Chú trọng hơn nữa việc quản lý không gian thờ tự, thực hành nghi lễ tại đình Cả (đình Đức Ông), tổ chức diễn xướng dân gian, kỹ năng làm lễ vật... tiếp tục giới thiệu và quảng bá di sản đến du khách để phát triển du lịch. Phát huy nội lực, trách nhiệm và làm tốt công tác xã hội hóa, huy động mọi nguồn lực để tu bổ, tôn tạo Khu di tích Đền Mẫu Âu Cơ Phú Thọ. Đặc biệt huyện tích cực phối hợp với các sở, ngành, đơn vị liên quan tăng cường công tác quản lý Nhà nước đối với hoạt động lễ hội và thực hành tín ngưỡng tạo ấn tượng tốt đẹp cho đồng bào và du khách”.
TTXT du lịch Phú Thọ