Đền Hùng Phú Thọ

Đền Hùng Phú Thọ là quần thể di tích đền chùa, thờ phụng các Vua Hùng và tôn thất, nằm từ chân đến đỉnh ngọn núi Nghĩa Lĩnh cao 175 mét, bao quanh là khu rừng cấm linh thiêng, thuộc xã Hy Cương, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Nơi đây gắn với lưu truyền dân gian: "dù ai đi ngược về xuôi, nhớ ngày giỗ tổ mùng mười tháng ba".


Giới thiệu về đền Hùng

Theo sự tích đền Hùng Phú Thọ, đây là nơi người con trưởng của Lạc Long Quân và Âu Cơ lên làm vua lấy hiệu Hùng Vương, đặt tên nước là Văn Lang. Được xây vào thế kỷ 15, khu di tích lịch sử đền Hùng là một quần thể kiến trúc thâm nghiêm, bao gồm các công trình chính:

- Ðền Hạ: Từ chân núi rẽ qua cổng đền, leo lên 225 bậc thang là đến đền Hạ và chùa Thiên Quang. Trước cửa đền Hạ có cây thiên tuế, bên cạnh là nhà bia có kiến trúc hình lục giác với 6 mái. Nơi đây có đặt tấm bia đá khắc dòng chữ quốc ngữ: "Các Vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước" - đây là câu nói nổi tiếng của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong chuyến viếng thăm Đền Hùng Phú Thọ vào ngày 19 tháng 9 năm 1954.

- Ðền Trung: Từ đền Hạ leo thêm 168 bậc đá nữa là tới đền Trung. Tương truyền, đây là nơi các vua Hùng ngắm cảnh và bàn việc với các lạc hầu, lạc tướng. Cũng ở nơi đây hoàng tử Lang Liêu đã dâng bánh chưng, bánh giầy lên cho vua cha nhân dịp tết cổ truyền.

- Ðền Thượng: Từ đền Trung đi tiếp 102 bậc đá là đến đền Thượng, nơi các vua Hùng làm lễ tế Trời đất, thần Núi và thần Lúa. Ðây cũng là nơi Thục Phán sau khi được vua Hùng thứ 18 truyền ngôi, dựng cột đá thề sẽ trông nom ngôi đền và giữ gìn cơ nghiệp vua Hùng.

- Lăng Vua Hùng: là ngôi mộ vua Hùng Vương thứ 6, tọa lạc ở phía đông đền Thượng, mặt quay theo hướng Đông Nam. Xưa kia, đây là một mộ đất, đến thời vua Tự Đức năm thứ 27 (1870) đã cho xây mộ dựng lăng. Tiếp thời vua Khải Định, tháng 7 năm 1922 lăng mộ được trùng tu lại.

- Ðền Giếng: Từ lăng đi xuống, đền ở chân núi phía Ðông Nam. Trong đền có giếng Ngọc, bốn mùa đầy nước, trong vắt như gương soi. Ðền thờ Ngọc Hoa và Tiên Dung là con gái của vua Hùng thứ 18. Tương truyền hai nàng công chúa thường vấn tóc và soi gương ở giếng này.

- Đền Tổ Mẫu Âu Cơ: là đền mới trong quần thể đền Hùng Phú Thọ, xây dựng năm 2001, khánh thành 2004. Đền Quốc Tổ Lạc Long Quân xây dựng 2007, khánh thành 2009. Ngoài ra, ở gần Công Quán (nơi tiếp khách thập phương) có Bảo tàng Hùng Vương, trưng bày nhiều hiện vật thời kỳ vua Hùng dựng nước như đồ đá, đồ đồng, đồ sắt...


Lễ hội đền Hùng Phú Thọ

Diễn ra vào ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm, lễ hội đền Hùng - giỗ Tổ Hùng Vương là một lễ hội lớn mang tầm vóc quốc gia, được tổ chức ở khắp các đình, đền thờ Vua Hùng trên khắp cả nước, trong đó nghi lễ lớn và đông nhất diễn ra tại khu di tích lịch sử đền Hùng ở Phú Thọ, nổi bật có:

- Lễ rước kiệu vua Hùng với màu sắc sặc sỡ của bạt ngàn cờ, hoa, lọng, kiệu, trang phục truyền thống xuất phát từ dưới chân núi rồi lần lượt qua các đền để tới đền Thượng, nơi làm lễ dâng hương. Đám rước đông đúc nhộn nhịp như một thân rồng uốn lượn trên những bậc đá rêu phong nơi đất Tổ.

- Phần hội với nhiều trò diễn, trò chơi dân gian đặc sắc như hát xoan (một hình thức dân ca đặc biệt của Phú Thọ), đánh trống đồng, kéo co, cướp cờ, bắt vịt, quây lợn, trò trám, đánh phết, hay thi bơi trải ở ngã ba sông Bạch Hạc, nơi các vua Hùng luyện tập các đoàn thủy binh luyện chiến...


Ngày 6 tháng 12 năm 2012, UNESCO đã chính thức công nhận Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại với những yếu tố thuộc đời sống tâm linh của người Việt đã tồn tại từ hàng nghìn năm nay, thể hiện nền tảng tinh thần đại đoàn kết dân tộc và gắn kết cộng đồng. Một chuyến du lịch đền Hùng Phú Thọ sẽ là hành trình tâm linh ý nghĩa để tìm về các giá trị nguồn cội cổ xưa.