Nước mắm là sản phẩm truyền thống nổi tiếng ở các xã đảo thuộc huyện Vân Đồn, Quảng Ninh. Trải qua bao thăng trầm, những người dân xã đảo Quan Lạn (Vân Đồn) vẫn giữ được nghề làm nước mắm truyền thống, sản xuất ra những sản phẩm đặc trưng mang hương vị biển như những món quà cho khách du lịch phương xa.
Theo những cư dân bản địa sống lâu năm trên xã đảo Quan Lạn cho biết, nghề làm nước mắm ở đây có từ lâu, là nghề truyền đời qua các thế hệ. Không ai biết có từ bao giờ, chỉ biết nó gắn liền với nghề cá, với sự hưng suy của nghề đi biển, những đội tàu cá hùng mạnh ở khu vực đảo Quan Lạn, Minh Châu xưa... Nhờ nguồn hải sản phong phú, người dân trên đảo đã sáng tạo ra nghề làm nước mắm như một cách lưu giữ món quà của biển.
Nhờ có bề dày truyền thống, người làm nước mắm ở xã đảo Quan Lạn đã đúc kết được những kinh nghiệm quý. Theo đó, để có được sản phẩm nước mắm thơm ngon, ngư dân phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình ngay từ khâu lựa chọn nguyên liệu. Các loại cá có nhiều ở ngư trường Bái Tử Long, như: Cá cơm, cá nhâm, cá duội... được lựa chọn làm nguyên liệu. Cá tươi được ướp, chượp, phơi, quấy thường xuyên... Kéo dài suốt từ 2 đến 3 năm cho tới khi thành nước mắm. Quy trình này tự nhiên, không sử dụng bất cứ hóa chất nào.
Điểm độc đáo là việc chế biến nước mắm trên đảo Quan Lạn hoàn toàn theo hình thức thủ công. Thêm nét khác biệt là nước mắm được ướp, phơi ngấu... bằng ang, chum sành. Đây là phương pháp truyền thống, tuy năng suất thấp nhưng giúp việc phơi ngấu được kỹ lưỡng hơn. Sản phẩm thơm ngon hơn các phương pháp hiện đại.
Và để có nước mắm thơm ngon đúng điệu, người dân xã đảo Quan Lạn có bí quyết riêng. “Yếu tố tiên quyết là phải lựa chọn được nguyên liệu tốt, là các loại cá tươi ngon, được người làm mắm tập trung nhập vào tầm tháng 3, tháng 4 là thời điểm cá nhiều và béo. Ngoài ra, trong suốt quá trình chế biến phải chọn thời điểm nắng to, nhiệt cao để phơi, đánh, đảo... Đặc biệt lưu ý các nguyên tắc: Không đánh đảo khi trời ít nắng hoặc mưa, lau sạch miệng ang sau khi đánh, đảo... tránh mắm hỏng, vi khuẩn xâm nhập”, bà Vũ Thị Dược (thôn Thái Hòa, xã đảo Quan Lạn) gia đình có truyền thống 3 đời làm nước mắm bật mí với chúng tôi.
Chính những nét đặc trưng đó mà nước mắm Quan Lạn từ xưa đã nức tiếng và được thực khách ưa thích. Nước mắm Quan Lạn thành phẩm có màu cánh gián đẹp mắt, khi rót ra thấy sánh, dậy mùi thơm, đậm vị cá biển... Chị Phạm Thị Kim Lý, Chủ tịch Hội Nông dân xã đảo Quan Lạn, cho biết: Do việc làm nước mắm vất vả, công phu nên hiện toàn xã chỉ có khoảng 10 hộ sản xuất để bán với sản lượng trung bình 200-300 lít/hộ/năm.
Được biết, nhằm giữ gìn nghề truyền thống, năm 2009, xã đảo Quan Lạn đã được hỗ trợ nguồn vốn khuyến công của tỉnh để đầu tư thiết bị, đổi mới phương pháp sản xuất, nâng cao sản lượng nước mắm. Gần đây, các hộ sản xuất nước mắm trên đảo đã thành lập HTX Làng Vân để tập trung các hộ sản xuất mắm trong xã. Tuy nhiên, những khó khăn trong việc quảng bá, xây dựng thương hiệu sản phẩm, khó khăn về mặt bằng sản xuất, nên nghề sản xuất nước mắm truyền thống vẫn “tắc”, chủ yếu tiêu thụ gần và bán cho khách đến du lịch đảo Quan Lạn.
TTXT du lịch Quảng Ninh