Du lịch Bắc Ninh có nhiều tiềm năng và thế mạnh để phát triển, nhất là loại hình du lịch tâm linh bởi đây là vùng đất có bề dày văn hóa truyền thống, hàng trăm di tích tôn giáo, tín ngưỡng, lịch sử gắn với lễ hội dân gian được tổ chức quanh năm ở hầu khắp các địa phương trên địa bàn tỉnh.
Trong xu thế phát triển chung của ngành du lịch, những năm gần đây, loại hình du lịch tâm linh với các tour hành hương về đất tổ, tham quan vùng văn hóa với các di sản, di tích văn hóa độc đáo, thăm viếng các cơ sở thờ tự, di tích, danh thắng... được tổ chức ngày càng nhiều. Du lịch tâm linh đáp ứng nhu cầu giải tỏa tâm lý, thưởng ngoạn, tìm hiểu phong tục, tập quán, tín ngưỡng của du khách. Các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể trải dài trên khắp đất nước, vừa mang tính thiêng liêng, vừa mang tính thẩm mỹ, chính là đối tượng tìm hiểu của du khách bốn phương. Kết hợp giữa du lịch và hành hương để đến với những địa điểm vừa có ý nghĩa tôn giáo và tín ngưỡng, vừa có cảnh đẹp, du khách không chỉ tìm hiểu được những thông tin về cội nguồn lịch sử, văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng bản địa, mà còn được gắn bó, giao tiếp, ứng xử cùng nhau trong môi trường, không gian thành kính và linh thiêng. Hoạt động du lịch tâm linh tại Bắc Ninh ngày càng chủ động, đi vào chiều sâu, trở thành nhu cầu không thể thiếu trong đời sống tinh thần của nhiều tầng lớp người dân và khách du lịch Bắc Ninh.
Theo thống kê của ngành Văn hóa Thể thao Du lịch, hiện toàn tỉnh có 1.558 di tích, trong đó 565 di tích được xếp hạng gồm 4 di tích cấp Quốc gia đặc biệt; 5 nhóm bảo vật Quốc gia; 196 di tích cấp Quốc gia và 369 di tích được xếp hạng cấp tỉnh. Đây là nguồn di sản đồ sộ giúp loại hình du lịch tâm linh đang trở thành phổ biến trên cả nước nói chung và du lịch Bắc Ninh nói riêng, thu hút lượng du khách lớn, chiếm tỷ trọng cao trong cơ cấu khách du lịch, nhất là khách nội địa. Giai đoạn 2001-2012, tổng lượng khách đến du lịch Bắc Ninh tăng gần 7,75 lần, từ 38.000 lượt khách lên 294.671 lượt khách, tăng trung bình 22%/năm; đến hết năm 2015, tổng lượt khách tăng lên 573.000 lượt, tăng khá cao so với nhiều tỉnh trong cùng khu vực.
Du lịch tâm linh là một dạng thức đặc thù của du lịch văn hóa, mà tiêu biểu là hành trình về với di sản, di tích, danh thắng, lễ hội thiêng liêng, nổi tiếng của quốc gia hay thế giới. Đây là những môi trường đặc thù cả về vật thể và phi vật thể, vừa hấp dẫn, vừa tạo niềm tin cho du khách. Họ không chỉ thưởng ngoạn, tham quan, khám phá hay chiêm bái, cầu nguyện... mà còn tăng cường sợi dây gắn kết cá nhân, nhóm với những người tham dự, cũng như gia tăng niềm tin, chất lượng đời sống tâm linh. Anh Nguyễn Thái Sơn, hiện đang công tác tại Bảo tàng Văn học (Hội Nhà văn Việt Nam) kiến giải: Du lịch tâm linh thực chất là loại hình du lịch lấy yếu tố văn hóa tâm linh làm mục tiêu. Tín ngưỡng, văn hóa được coi là giá trị cốt lõi của sản phẩm du lịch tâm linh, vừa có tác dụng giúp người tham gia hiểu thêm lịch sử, văn hóa, cố kết cộng đồng, và là sợi dây kết nối tình cảm, tâm hồn người Việt Nam với bạn bè trong khu vực, quốc tế.
Bên cạnh những cơ sở tôn giáo, tín ngưỡng nổi tiếng, thì lễ hội cổ truyền là địa điểm và môi trường đáp ứng tốt nhất cho việc khai mở, phát triển các tuyến, tour du lịch tâm linh. Thực tế cho thấy, dù lễ hội hòa đồng, gắn kết với các di tích, danh thắng, di sản tôn giáo, tín ngưỡng ở cấp độ hay quy mô nào vẫn tạo không gian thiêng liêng, trang trọng, nhưng vẫn náo nhiệt, tưng bừng mang đến cho người tham gia tâm trạng vui, thư thái. Về du lịch Bắc Ninh tham dự lễ hội Kinh Dương Vương tại Á Lữ - Đại Đồng Thành (Thuận Thành) ngày 16 đến 18 tháng Giêng (âm lịch) vừa qua mới thấy được sức lôi cuốn mạnh mẽ từ loại hình du lịch này với hàng vạn lượt khách trong tỉnh và nhiều tỉnh, thành phố lân cận về tham dự. Chị Nguyễn Thị Phương (Lương Tài) cùng hai con đến hội, cho biết: Tôi chọn ngày tổ chức rước bài vị Đức Thủy tổ Kinh Dương Vương từ lăng về đền để đưa các cháu đến vừa được sống trong không gian lễ hội với các trò chơi dân gian, vừa là dịp giúp các cháu hiểu thêm về lịch sử đất nước, dân tộc, biết công ơn của các bậc tiền nhân khai sinh mở nước. Nếu khu di tích này có thêm các hướng dẫn viên giới thiệu sẽ tốt hơn rất nhiều.
Để ngành du lịch Bắc Ninh nói chung và loại hình du lịch tâm linh phát triển bền vững, tỉnh đã, đang nỗ lực thực hiện định hướng chiến lược: Rà soát, đầu tư trùng tu, phục hồi các di tích lịch sử văn hóa có giá trị như chùa Dâu, chùa Bút Tháp, cụm di tích phòng tuyến sông Như Nguyệt. Đặc biệt quan tâm đến các điểm du lịch có ý nghĩa quốc gia - quốc tế như lăng và đền thờ Kinh Dương Vương, khu du lịch núi Lim, khu du lịch sinh thái chùa Dạm, khu văn hóa tâm linh chùa Phật Tích. Cùng với công tác trùng tu, tôn tạo sẽ hình thành hệ thống phương tiện, tiện nghi như thu gom rác thải, nhà vệ sinh, bảng biển chỉ dẫn và diễn giải thông tin, cơ sở phục vụ lưu trú, ăn uống... phục vụ khách du lịch.
Được biết, hiện tại, ngành Văn hóa Thể thao Du lịch cũng đang xây dựng các tour, tuyến và đào tạo đội ngũ hướng dẫn viên chuyên nghiệp tại các điểm, khu du lịch và công tác quản lý lễ hội cũng ngày càng được chú trọng hơn... Đây được coi là những điều kiện quan trọng đưa du lịch Bắc Ninh tiếp tục phát triển tương xứng với tiềm năng, đáp ứng yêu cầu hội nhập.
TTXT du lịch Bắc Ninh