Thủ tướng Chính phủ vừa phê duyệt Đề án “Bảo tồn di sản địa chất, phát triển và quản lý mạng lưới công viên địa chất Việt Nam”, trong đó, Vườn quốc gia Ba Bể, Bắc Kạn là một trong các khu vực thuộc 37 tỉnh được lựa chọn để triển khai. Mục tiêu đặt ra đến 2030 là hướng tới danh hiệu di sản địa chất và công viên địa chất toàn cầu.
Tiềm năng du lịch Vườn quốc gia Ba Bể với điểm nhấn hồ Ba Bể là rất rõ và mới đây lại thêm một cơ hội nữa để trở thành vùng di sản địa chất. Đây là điều vui, giúp đánh thức những giá trị độc đáo của quần thể Vườn quốc gia Ba Bể mà lâu nay người ta còn hiểu khá mơ hồ dẫn tới thiếu quan tâm bảo tồn đúng mức.
Vườn quốc gia Ba Bể được thành lập từ năm 1992, với tâm điểm là hồ Ba Bể - hồ nước ngọt tự nhiên với diện tích khoảng 450ha nằm treo trên thung lũng các-tơ (Karst) ở độ cao 150m. Theo nghiên cứu của Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản Việt Nam, Vườn quốc gia Ba Bể nằm ở tiểu cánh cung sông Gâm ôm lấy tiểu lục địa cổ sông Chảy làm nên khối nâng dạng vòm Việt Bắc. Đây là khối nâng duy nhất trong phức nếp lõm Vân Nam của nền chuẩn Dương Tử. Khu vực này có mặt hầu như tất cả hệ đứt gãy miền Đông Bắc. Bản thân Vườn quốc gia Ba Bể và lân cận có cấu trúc địa chất độc đáo tạo nên hồ Ba Bể và giữ nước trong hồ không bị tiêu thoát. Đó là một bồn trũng kiến tạo với đáy là các thành tạo giàu sét cách nước. Đá vôi Ba Bể nằm thoải gần như ngang, bị biến chất hoa hóa mãnh liệt, nằm trọn vẹn trong bồn trũng này.
Vườn quốc gia Ba Bể có những đặc điểm địa mạo rất đặc sắc. Đó là sự đa dạng, đan xen giữa các dạng địa hình các-tơ và phi các-tơ. Với vị trí, bối cảnh kiến tạo và khí hậu nên trong khu vực còn lưu giữ dấu ấn của những biến cố địa chất quan trọng. Thời gian qua, các nhà khoa học của Việt Nam và Vương quốc Bỉ đã tiến hành khảo sát, đo vẽ hang động trong khu vực Vườn quốc gia Ba Bể. Kết quả đã phát hiện, đo vẽ được 20 hang động. Các hang ở đây chủ yếu phát triển theo chiều ngang với 5 mức độ cao. Đặc biệt, một số hang ở độ cao tương đối từ 70 - 100m đã phát hiện di chỉ hậu kỳ đá cũ và sơ kỳ đá mới.
Lịch sử tiến hóa địa chất khu vực Vườn quốc gia Ba Bể kéo dài trong một thời gian từ rất xa xưa. Giai đoạn từ 2,5 - 2,6 tỷ năm trước (giai đoạn Arkei), hình thành tiểu lục địa dạng vòm sông Chảy. Giai đoạn từ 488 - 408 triệu năm trước (giai đoạn Odorvic- Silur), hình thành hệ tầng phú ngữ phía đông Vườn quốc gia Ba Bể. Giai đoạn từ 408 - 387 triệu năm trước (giai đoạn Devon sớm), hình thành hệ tầng Pia Phương...
Giai đoạn quan trọng nhất là từ 65 triệu năm trước (giai đoạn Kainozoi) tạo chuyển động khối tảng kết hợp với yếu tố khí hậu tạo nên địa hình đa dạng. Thời điểm khoảng 10.000 năm trước (giai đoạn Holocen), hẻm sông Năng (đoạn từ động Puông đến thác Đầu Đẳng) hình thành do động đất gây sập trần hang động đột ngột toàn bộ hẻm. Đáy hẻm bị lấp dâng cao hơn nhiều so với đáy thung lũng Ba Bể từ đó hình thành hồ Ba Bể. Điều đặc biệt là tiến trình địa chất này khá tương đồng với truyền thuyết hình thành nên hồ Ba Bể. Đây không chỉ là một trong số ít hồ nước ngọt tự nhiên trên vùng núi thuộc loại lớn và đẹp của thế giới, mà còn là hồ duy nhất trên thế giới có cơ chế hình thành do kiến tạo các-tơ và do các biến cố tự nhiên chặn lại.
Theo nghiên cứu của Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản Việt Nam, ở khu vực Vườn Quốc gia Ba Bể còn có nhiều loại đá khác nhau, từ đá vôi, các thành tạo lục nguyên đến cả các thành tạo mắc-ma, chứng tỏ bối cảnh và lịch sử phát triển địa chất hết sức đa dạng ở khu vực này.
Bản thân việc hồ Ba Bể được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt, rồi khu Ramsar (vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế) cũng đồng nghĩa với việc thế giới đã công nhận những giá trị về địa chất, địa mạo tại Vườn quốc gia Ba Bể là hết sức đặc sắc. Đây là những căn cứ, dữ liệu quan trọng để phục vụ cho việc hướng tới xây dựng vườn trở thành di sản địa chất hoặc công viên địa chất toàn cầu, từ đó bảo tồn, khai thác, sử dụng một cách đặc biệt và bền vững.
TTXT du lịch Bắc Kạn