Không gian cổ tích. Ngọn lửa thiêng hừng hực cháy. Tiếng chiêng cồng vút lên tận đỉnh núi. Những chàng trai, cô gái bon Lạch dưới chân núi LangBiang dặt dìu quý khách vào vòng xoang. Những câu yal yau, tam pơt tuôn trào trong men rừng ngất ngây, đêm hội bắt đầu... Không hẹn trước, tôi tìm về bon Lạch dưới chân núi LangBiang (Lạc Dương) vào đêm trăng hạ tuần. Đó là buôn làng được nhiều nhà nghiên cứu văn hóa, nhiếp ảnh gia, nhà báo... tìm đến.
Cây nêu cao chừng bốn, năm mét được dựng lên, rượu cần đã được bày biện theo khuôn phép của Yàng; những chàng trai, cô gái miền sơn cước đã xôm tụ, tiếng tù và khai hội của già làng Krajan Plin vang vọng: “Này tôi mời gọi hỡi thần linh/ Khui rượu cần tôi mời nếm thử/ Rượu cần ngon tôi mời thần uống...”. Thủ tục xin phép thần linh vừa dứt, các điệu chiêng mừng khách quý, mừng ngày hội mùa... tấu lên thổn thức.
Rượu cần ở vùng núi Langbiang có từ khi nào? - Tôi hỏi. “Ồ, không ai biết được đâu, trong sử thi đã có rồi mà. Lúc đầu, người ta không biết hút, chỉ vắt thứ nước trắng đục từ men rừng mà uống làm con người lâng lâng, bay bổng. Sau đó, thần Nhím mới bày cho cách uống bằng ống tre. Vì thế, người vùng núi Langbiang và cả Tây Nguyên có tục lệ trước khi uống rượu cần đều mời Yàng, mời thần Nhím uống trước” - Krajan Plin cho hay.
Tôi may mắn nhiều lần được vui mùa hội Nam Tây Nguyên, được chiêm nghiệm thứ men rừng núi Langbiang và ngả nghiêng cùng sơn nữ trong đêm đại ngàn. Ngồi vít cần rượu cùng nàng Cil Rilin, bỗng nhớ đến câu thơ ai đã viết: Ta vin cần uống núi rừng thiêng/ Em múc trăng vàng về tan đáy rượu/ Giọt mắt hòa vào men chuếnh choáng/ Tôi chìm trong hương tóc trăng em...
Để có ché rượu cần thơm nồng, dịu ngọt, uống vào lòng người nhẹ tênh cũng lắm công phu. Ngồi cạnh tôi, chị Sara, vợ già làng Krajan Plin gật gù cho biết phụ nữ ở đây phần đông đều biết làm rượu cần. Các loại gạo, nếp, bắp... đều làm được rượu. Nhưng, rượu cần vùng núi Langbiang có bí quyết riêng. Chính lúa rẫy và men rừng (từ một số loại lá, vỏ, rễ và cây đòng) đã tạo ra mùi hương đặc trưng. “Say đi anh, đêm trăng thanh vẫn tỏ lối về. Rượu cần LangBiang là thế. Đê mê mà rất tỉnh táo” - Sara nói.
Theo già Păng Ting Póh (86 tuổi, buôn Bon Đơng 2 dưới chân núi Langbiang), ngày xưa làm rượu cần kỳ công lắm. Trước khi làm rượu phải kiêng “chuyện vợ chồng”, lúc nào thân thể khỏe mạnh, sạch sẽ mới làm. Người lạ không được vào nơi ủ rượu, không thì rượu sẽ chua. Cái nắp ché cũng là sự công phu, được làm từ tro với nước. Khi rượu đến độ chín, hương thơm tỏa khắp nhà dài... Giờ thì công nghệ rồi, không còn cầu kỳ nữa.
Nhà nhà ở bon Lạch ủ rượu cần cho những dịp lễ tết, hội hè và hơn mười năm nay, mười một nhóm văn hóa cồng chiêng dưới chân núi Langbiang tự làm rượu cần đãi khách, rượu cần có thêm không gian mới để hiện diện. Và mới đây, rượu cần LangBiang đã được cấp nhãn hiệu sở hữu trí tuệ. Men say đại ngàn Tây Nguyên có thêm cơ hội lan xa, cùng mùi hương đặc trưng, đắm đuối.
Rượu cần là “thức uống tâm linh”, uống giữa đại ngàn và trong không gian lễ hội. Văn hóa rượu cần tự nhiên hình thành, từ cách làm đến nghi thức mời rượu... Tiếng chiêng ngân lên làm con nai rừng ngơ ngác, lòng người rạo rực bên ngọn lửa thiêng. Hương rượu cần mênh mang, quấn quyện những đôi chân trần sơn nữ. Có thể nói, văn hóa rượu cần đã ăn sâu vào tâm thức của những người con rừng núi Langbiang và Tây Nguyên huyền thoại.
TTXT du lịch Đà Lạt